Sunday 11 May 2014

Το Grand Tour του Joseph Mallord William Turner.


          Ο Joseph Mallord William Turner πραγματοποίησε το Grand Tour της εποχής στην πλέον διαδεδομένη του εκδοχή.
 

          Σε πολύ αδρές γραμμές, από τα μέσα του 17ου έως περίπου τα μέσα του 19ου αιώνα, με μια περίοδο προβλημάτων κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους (1803-1815), το πρόγραμμα του Μεγάλου Ταξειδιού ήταν κάτι σαν, από το Ντόβερ στην Οστένδη ή το Καλαί και από εκεί στο Παρίσι. Κατόπιν στην Γενεύη ή την Λωζάννη, με απώτερο στόχο την διάβαση των Άλπεων, συνήθως μέσω του περάσματος του Αγίου Βερνάρδου, προς την βόρειο Ιταλία. Στην Ιταλία οι προφανείς προορισμοί, μεταξύ άλλων, ήταν η Φλωρεντία, η Βενετία και ασφαλώς η Ρώμη. Η Νάπολη αποτελούσε, λίγο πολύ, την πλέον συνήθη κατάληξη του ταξειδιού με την προσθήκη ίσως, μετά την ανακάλυψη τους στα μέσα του 18ου αι., της Πομπηίας και της Ποσειδωνίας με τους ναούς της Ήρας και της Αθηνάς.

          Ο Turner ξεκίνησε για την Ιταλία το 1819 και επισκέφθηκε την Βενετία, την Ρώμη, την Νάπολη, την Ποσειδωνία και την Φλωρεντία. Θα επιστρέψει στην Ιταλία το 1828.

          Η λιγότερο διαδεδομένη εκδοχή, αυτή στην οποία δεν προχώρησε ο Turner, κατέληγε, ξαναρχίζοντας υπό μιαν έννοια, με το πέρασμα στην Ελλάδα.


          Ίσως εάν ο Turner πραγματοποιούσε το ταξείδι στην Ελλάδα (δέχτηκε πρόταση από τον λόρδο Έλγιν το 1799, την οποία και απέρριψε διαφωνώντας με τους όρους της ανάθεσης) τα σχετικά έργα του να ήταν ακόμα πιο εξωτικά από το The Acropolis,Athens, (1822), όπου μας προσφέρει έναν δεκάστυλο Παρθενώνα, στην βάση του λόφου του οποίου, εμφανίζονται ερείπια που θυμίζουν πολύ το Ηρώδειο αλλά σε εντελώς μη κανονική θέση.


          Το αρχείο της Tate Gallery μας ενημερώνει ότι μάλλον πρόκειται για μια σειρά από σπουδές του Turner για μια μεγαλύτερη σύνθεση του 1830 με τον ίδιο(;) τίτλο.


          Στο παραπάνω έργο το Ηρώδειο έχει επιστρέψει (
περίπου;) στην κανονική του θέση αλλά ο Παρθενώνας παραμένει μεγαλύτερος και ίσως μεγαλοπρεπέστερος;

          Προφανώς δεν είναι δυνατόν να έχουμε πρόσβαση στις ακριβείς περιστάσεις ή προθέσεις του Turner δουλεύοντας στα παραπάνω έργα, μπορούμε όμως να προχωρήσουμε σε κάποιες παραγωγικές υποθέσεις. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο Turner γνώριζε περισσότερα για τον Παρθενώνα από όσα υπονοεί η αναπαράσταση του δεκάστυλου αντικαταστάτη στον λόφο. Τον οκτάστυλο ναό έχουν δει και σχεδιάσει, μεταξύ άλλων, οι Jacques Carrey (1674), ο Richard Dalton ως σχεδιαστής της αποστολής του λόρδου Charlemont (1749;), οι James Stuart και Nicholas Revett (1751), ο Julien-David Le Roy (1755).

          Νομίζουμε όμως ότι ο Turner ήξερε κάτι παραπάνω και για τους μάλλον σπάνιους, θηριώδεις δεκάστυλους ναούς.
          Ο Robin Middleton, στην εξαιρετική εισαγωγή του στο The Ruins of the Most Beautiful Monuments of Greece (2004) του Le Roy, μας ενημερώνει για μια μεταφραστική παρεκτροπή (ή περίπου, καθώς πάνω στο ίδιο θέμα ο William Wilkins στο Atheniensia (1816), στις υποσημειώσεις των σελίδων 154 και 155 κάνει τα αδύνατα δυνατά για να δικαιολογήσει, τουλάχιστον εν πρώτοις, την άποψη των Βρετανών…) του William Newton στην αγγλική μετάφραση των πέντε πρώτων βιβλίων το Βιτρούβιου. Σημειώνουμε ότι η μετάφραση αυτή γίνεται από την ιταλική του Marchese Berardo Galiani του λατινικού κειμένου. Εκεί ο οκτάστυλος ναός του Ολυμπίου Διός μετατράπηκε σε δεκάστυλο και κυριάρχησε με την ως εκ τούτου επαυξημένη μεγαλοπρέπεια του στην Αγγλική ιστοριογραφία με προεξάρχουσα την έκδοση The Antiquities of Athens (1762-1816;) των Stuart και Revett που θα κυριαρχήσει τουλάχιστον στον αγγλόφωνο χώρο. O Stuart, όπως αποσαφηνίζει ο Middleton, διόρθωσε ανερυθρίαστα την αποτύπωση του Revett, μετατρέποντας τον ναό σε δεκάστυλο (επί τη βάση της σχέσης του αριθμού των κιόνων μεταξύ πλάτους και μήκους του ναού). Το πρόβλημα θα βρει τη λύση του πολύ αργότερα, το 1884, με τις ανασκαφές του Francis Crammer Penrose, που θα αποκαλύψουν μια εξίσου παράδοξη πραγματικότητα, έναν οκτάστυλο ναό με είκοσι κατά μήκος κίονες. 


          Στην Ρώμη υπάρχει ένας ναός αφιερωμένος στην Αφροδίτη και την ίδια την Ρώμη, Templum Veneris et Romae, τον οποίο θεμελίωσε το 135μ.Χ. ο Αδριανός, επί των ημερών του οποίου ολοκληρώθηκε και ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα μεγάλο ναό, δεκάστυλο. Ο Turner βρέθηκε στα ερείπια του ναού, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κατελάμβαναν και καταλαμβάνουν ακόμα, νεότερες κατασκευές, εκκλησίες κλπ. Τεκμήρια της επίσκεψης του αποτελούν το σχετικά σχέδια του στο αρχείο της Tate.
          Μπορούμε να θεωρούμε δεδομένο ότι ο ιδιοφυής Turner είχε υπ’ όψιν του τουλάχιστον δύο γιγαντιαίους δεκάστυλους ναούς, αυτόν του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα και αυτόν της Αφροδίτης και της Ρώμης, στην Ρώμη.

          Προκύπτει, επίσης από το αρχείο της Tate, ότι έναυσμα για την Αθηναϊκή φαντασία του Turner αποτέλεσε ένα σχέδιο της Ακρόπολης του αρχιτέκτονα Thomas Allason ο οποίος έφτασε μέχρι την Αθήνα, μάλλον το 1814.

          Στην Αθήνα είχε φτάσει λίγο νωρίτερα, το 1811, ο επίσης αρχιτέκτονας Charles Robert Cockerell με εκτεταμένη δράση στον ελλαδικό χώρο. Εξ αιτίας μάλιστα του πολέμου με τον Ναπολέοντα το Grand Tour του Cockerell καθίσταται πιο εξωτικό από το τυπικό καθώς αναγκάζεται να παρακάμψει την κεντρική Ευρώπη και να κατευθυνθεί στην Ελλάδα. Μια επιμελής αναφορά στον Cockerell ξεπερνάει κατά πολύ τις δυνατότητες του συντάκτη του παρόντος, εντούτοις μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα το έργο του The Professor’s Dream (1848). Το ενδιαφέρον βρίσκεται στην συνάφεια αλλά και την διαφορά των δύο αναπαραστάσεων – κατασκευών, του αρχικού The Acropolis, του 1822 του Turner και του ονείρου του Cockerell. Τα δύο έργα μπορούν να αντιμετωπιστούν ως λεπτοφυείς σπουδές εννοιών όπως η ιστορία, το μνημείο και η αναπαράσταση. Υπάρχει όμως μια διαφορά που μας φαίνεται ιδιαίτερης σημασίας. Ο Turner συναρμόζει ξένα μεταξύ τους στοιχεία προκαλώντας ίσως αναγνώσεις και αφηγήσεις όπως αυτή που επιχειρήθηκε παραπάνω. Ο Cockerell, σε ένα tour de force, παραθέτει με εμβληματικό τρόπο ολόκληρο το εύρος της αυτοκρατορίας. Ίσως η διαφορά που προσπαθούμε να εντοπίσουμε να είναι αυτή μεταξύ νεωτερικότητας και αυτοκρατορίας.




Αντί βιβλιογραφικών αναφορών / Ευχαριστίες:

Ευχαριστούμε την κα Αριάδνη Βοζάνη που έθεσε υπ’ όψιν μας το αρχικό έργο του J. M. W. Turner.


Γιακωβάκη, Νάσια, Ευρώπη μέσω Ελλάδας, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 2011. Σχετικά με τα του Grand Tour αλλά και τα της πολιτικής τάξης της ‘ανακάλυψης’ των πολιτιστικών προγόνων ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους αρχαίους Έλληνες από τους σύγχρονους Ευρωπαίους.

Le Roy, Julien David, The Ruins of the Most Beautiful Monuments of Greece (1758), ed. Robin Middleton, Getty Publications, Los Angeles, 2004.

Le Roy, Julien David, Les ruines des plus beaux monuments de la Grèce, 1758.

Wilkins, William, Atheniensia, or Remarks of the Topography and Buildings in Athens, 1816. Όπου και εδώ ο ναός του Δία είναι δεκάστυλος, σελ. 154.

Leake, William Martin, The topography of Athens: With some remarks on its antiquities, 1821.
Όπως και στο έργο του Wilkins, ο ναός του Δία εμφανίζεται και εδώ δεκάστυλος, σελ. 44.

Dodwell, Edward, A Classical and Topographical Tour through Greece, 1819.

Dodwell, Edward, Views in Greece, 1821. Όπου παρουσιάζονται εξαιρετικές απόψεις του Παρθενώνα, σελ. 31 και 35.
 

Stuart, James & Revett, Nicholas, The Antiquities of Athens, Vol. I, 1762. Tο έργο συμπληρώνεται με περαιτέρω τόμους, το 1790, το 1794(;), έναν τέταρτο, τελευταίο(;) το 1816.

Stuart, James & Revett, Nicholas, The Antiquities of Athens, επανέκδοση του 1837 από τον εκδότη Charles Tilt, στο Λονδίνο.

Urban, Sylvanus, The Gentleman’s Magazine, Vol. 37, John Bowyer Nichols and Son, London, 1852. Για την νεκρολογία του Thomas Allason, σελ. 526-527.

Ιδιαίτερα χρήσιμο υλικό αντλήθηκε από τους ιστότοπους της Tate Gallery, του Βρετανικού Μουσείου και της RIBA.

No comments:

Post a Comment